با شنیدن نام گوهرشاد بیشتر ما مسجد فیروزه‌ای حرم مطهر امام رضا(ع) را به خاطر می‌آوریم. مسجدی که یادگار ارزشمندی از دوره تیموری در مشهدالرضا(ع) است و سالانه میلیون‌ها زائر امام رضا(ع) در این مسجد تاریخی نماز می‌گزارند. بنایی که به دستور گوهرشاد آغا دختر امیر غیاث‌الدین ترخان در دوران حکمرانی همسرش شاهرخ بن تیمور گورکانی و فرمانروایی بایسنقر در خراسان -در سال ۸۱۸ هجری قمری -توسط معمار چیره‌دست عصر تیموری «قوام‌الدین بن زیدالدین بن طیان شیرازی» ساخته شد از همین رو پس از سالیان هنوز مردم این مسجد فیروزه‌ای را به نام بانی‌اش می‌شناسند و می‌نامند و در صحنش امام(ع) را زیارت کرده و در شبستان‌هایش به راز و نیاز مشغول شده‌اند. صحن و سرایی که به جز چهار ایوان و چند شبستان، کتابخانه‌ای دارد که به همین نام گوهرشاد می‌شناسیمش. کتابخانه‌ای که امروزه بابی برای ورود پژوهشگران، محققان و طلاب و همچنین عموم مردم به دنیای معارف اهل بیت(ع) است.
مسجدی که بنایش یک عالِم بود
کتابخانه تخصصی مسجد گوهرشاد وابسته به کتابخانه آستان قدس رضوی با هدف نگهداری از نسخه‌های خطی و چاپی سال ۱۳۳۲ خورشیدی، حدود ۱۸ سال پس از وقوع یکی از گسترده‌ترین مقاومت‌ها علیه اقدام‌های ضدمذهبی پهلوی اول در این مسجد، به همت مرحوم سیدسعید طباطبایی تأسیس شد. کتابخانه‌ای عمومی که در آن از کتاب‌های نفیس خطی و چاپی نگهداری می‌شود. همچنین میکروفیلم‌هایی از نسخه‌های خطی نفیس در این کتابخانه وجود دارد که منبع عظیمی برای پژوهشگران و محققان به شمار می‌آید.
زنده‌یاد سیدسعید طباطبایی نایینی یکی از واقفان و بسترسازان فضای علم و اندیشه در این آستان ملکوتی است؛ چراکه هسته اولیه و اصلی کتابخانه جامع گوهرشاد با وقفیات او شکل گرفت.
این نیک‌اندیش از شیفتگان کتاب و مقیم شهر مشهد بود که کتابخانه را در سال ۱۳۳۲ در یکی از اتاق‌های فوقانی مسجد جامع گوهرشاد در جوار مضجع شریف حضرت رضا(ع) بنیان‌گذاری کرد و به عبارتی کتابخانه جامع گوهرشاد با ۵هزار نسخه خطی، چاپ سربی، چاپ سنگی و... به انضمام املاک و رقباتی برای اداره آن، آغاز به کار کرد.
از تألیف تا چاپ و نشر
حاج سیدسعید طباطبایی نایینی در نایین متولد شد و در همین شهر هم دوران کودکی‌اش را گذراند. پس از تحصیل به اصفهان رفت و تا سن ۵۳سالگی در همین شهر زندگی کرد. اهالی اصفهان این سید نایینی را به دست خیر و فعالیت‌های فرهنگی‌اش می‌شناسند. عالمی که بانی ساخت مدرسه، اکابر مجانی و همچنین چایخانه در این شهر بود. گفته می‌شود این عالم بزرگوار در دوران مشروطه هم در صف مبارزه بود و مدتی هم تحت تعقیب قرار گرفته و در نهایت از اصفهان به شهر مشهد مهاجرت کرده و در این شهر تا پایان عمر مقیم می‌شود. آنکه دست خیر دارد و درد فرهنگ، هر جا که باشد منشأ برکت است. سید هم اقدام‌های فرهنگی‌اش را در مشهد ادامه داد که مشهورترین و شاید بشود گفت پرثمرترینش ایجاد هسته اولیه کتابخانه گوهرشاد است. حاج سیدسعید طباطبایی نایینی ۱۸عنوان کتاب درسی تألیف و ۲۷عنوان کتاب را تصحیح کرد و چاپ و نشر این کتاب‌ها نیز توسط خودش انجام شد. ایشان در ۱۲ دی ۱۳۳۷ هجری شمسی در سن ۸۲سالگی به رحمت ایزدی پیوست و در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.
کتابخانه‌ای تخصصی برای اهل بیت(ع)
پس از پایه‌گذاری کتابخانه توسط حاج سیدسعید طباطبایی نایینی، در ادامه کار به همت افراد خیر و نیکوکار از طریق وقف و اهدای کتاب، شمار کتاب‌ها رو به افزایش گذاشت و به علت تخریب و بازسازی فلکه حضرتی و نیز توسعه کتابخانه، در سال ۱۳۶۸ کتابخانه به ساختمان جدید واقع در بست شیخ بهایی متصل به صحن جمهوری اسلامی منتقل شد.
پس از مدت‌ها فعالیت، با توجه به افزایش تقاضای مراجعان، برای بهره‌مندی از معارف اهل بیت(ع) و همچنین اهتمام بیشتر به اجرای نیت واقف آن، کتابخانه عمومی جامع گوهرشاد در سال ۱۳۸۹ با عنوان جدید «کتابخانه تخصصی اهل بیت(ع)» راه‌اندازی شد و ارائه خدماتش به صورت شبانه‌روزی به دوستداران معارف اهل بیت(ع) اعم از زائر و مجاور ادامه دارد. در کتابخانه تخصصی اهل‌بیت(ع)، منابع موجود در تقسیمی موضوعی در دو تالار گردآوری شده که تالار اول شامل «سیره و تاریخ اهل بیت(ع)» و تالار دوم شامل «علوم و معارف مرتبط با اهل بیت(ع)» است. کتابخانه تخصصی امام رضا(ع)، کتابخانه الکترونیکی اهل بیت(ع) و اینترنت، تالار مطبوعات و نشریات ادواری، تالار کتب مرجع، مخزن کتاب‌های خطی و واحد امانت کتاب بخش‌های متعدد این کتابخانه هستند.
گفتنی است بخش مخزن کتب خطی این کتابخانه برای حفظ و صیانت صحیح از کتاب‌های خطی از تجهیزات ویژه‌ای برخوردار است. کتابخانه تخصصی حضرت رضا(ع) نیز در طبقه فوقانی کتابخانه مسجد گوهرشاد برای گسترش امکانات کتابخانه‌های تخصصی رشته‌های گوناگون و همچنین مکانی وسیع برای استفاده عده بیشتری از محققان ایجاد شده است. این مکان با مجموعه‌ای قابل توجه از نسخه‌های کتاب چاپی یکی از کتابخانه‌های تخصصی وابسته به کتابخانه آستان قدس رضوی است.
در حال حاضر نیز با توجه به قرارگیری کتابخانه تخصصی اهل بیت(ع) در مسیر انجام پروژه زیرسطحی بست شیخ بهایی حرم مطهر رضوی، این کتابخانه به سالن اجتماعات دانشگاه علوم اسلامی رضوی واقع در صحن امام حسن مجتبی(ع) حرم مطهر منتقل و در این مکان به اهل علم و پژوهش خدمات‌رسانی می‌کند.
این کتابخانه منابع جامع و کاملی در زمینه تاریخ، زندگی‌نامه و احادیث امام رضا(ع) دارد که می‌توان به تهیه عکس و میکروفیلم از ۶۷نسخه کتاب خطی در مورد تاریخ، زندگی‌نامه و احادیث حضرت رضا(ع)، گردآوری کتاب و اسناد مرتبط با موضوع حضرت رضا(ع) که در سایر کشورهای اسلامی وجود دارد، رونوشت از مقالاتی که در نشریات مختلف برای معرفی آن حضرت منتشر شده، گردآوری فیلم، عکس و منابع نرم‌افزاری در ارتباط با آن امام هُمام(ع) و... اشاره کرد.
خبرنگار: آزاده خلیلی
نظر شما